Αγιογραφικά – Μαρτυρίες
«Τ’ ἀντρειωμένου τ’ ἅρματα
δέν πρέπει νά πουλιῶνται,
μόν’ πρέπει τους στην εκκλησιά
καί εκεί νά λειτουργιῶνται»
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
Φώτης Κόντογλου:
«Εσυνήθιζαν, κατά τούς χρόνους τῆς δουλείας τοῦ γένους μας, πολλούς ἀπό τούς ὑπέρ πίστεως και πατρίδος πεσόντας, νά τούς θάπτουν ὀπίσω ἀπό τό Ἅγιο βῆμα τῆς ἐκκλησίας και τά ὅπλα τους νά τά κρεμοῦν μέσα εἰς αὐτήν»
Ο αείμνηστος αγιογράφος και συγγραφέας, από το Αϊβαλί της Μ. Ασίας, λέγει πως: Στην εκκλησία της Κατούνας βρισκόταν η εικόνα του οπλαρχηγού Μεϊντάνη. Στη μονή Βαρλαάμ Μετεώρων, του Ανδρούτσου. Του Νούτσου Κοντοδήμου, στο καθολικό της μονής Προδρόμου Ρογκοβού κοντά στο Τσεπέλοβο της Ηπείρου. Στην εκκλησία του Ευαγγελισμού στο χωριό Άνω Σουδέντη, του Χρήστου Μαρίνου. Του Διαμάντη Σπατούλη στην εκκλησία Αλεποχωρίου Μπότζαρη κ.α. Ομοίως, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο χωριό Βοϊόβόντο της Καλαμπάκας, χτισμένης το 1818 και ιστορημένης το 1839 από τον ιερέα και παραοικονόμο Χρήστο εκ Σαμαρίνας δι’ εξόδων Γούλα Πασία, υπάρχει εικόνα της Βασιλικής, χριστιανής συζύγου του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, στην αριστερή αψίδα.
Ολιγογράμματοι λαϊκοί αγιογράφοι στον καιρό της δουλείας, μας πληροφορεί επίσης ο Κόντογλου, ζωγράφιζαν Εβραίους και Ρωμαίους σαν Τούρκους με φέσια και σαρίκια, φορώντας τζουμπέδες και καφτάνια. Με στριμμένα μουστάκια, σαν τους δήμιους στα μαρτύρια των Αγίων.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΜΟΥ ΑΡΧΕΙΟ
Με αφορμή την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τα διαδραματισμένα στην Πελοπόννησο γεγονότα, νέα φοβερή θύελλα ξέσπασε κατά του Μικρασιατικού πληθυσμού. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο 2ος εξεμάνη. Η υψηλή πύλη απέλυσε φιρμάνι σε όλες τις κατά τόπους διοικητικές αρχές της αυτοκρατορίας: «Το αχάριστο Ρωμαϊκό έθνος – έλεγε το φιρμάνι – επαναστάτησε κατά της κραταιάς αυτοκρατορίας. Ποτάμι έτρεξε το αίμα των πιστών μου υπηκόων μουσουλμάνων στον Μοριά. Εντέλλομαι να κόψετε τις κεφαλές των απίστων Ρωμιών».
Οι αρχές όμως σκεπτόμενες διπλωματικά, καθ΄ ότι η αποκεφάλιση όλων των χριστιανών ήταν ανέφικτη αλλά και η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία δεν το επέτρεπε, λόγω των απειλών των Ρώσων ορθοδόξων, εξήγησαν πως το: «τας κεφαλάς των απίστων Ρωμιών», αφορά τους κατά τόπους επί κεφαλής μητροπολίτες, ιερείς, δημογέροντες, προύχοντες. Πράγματι, στις ανθούσες τότε πόλεις, κωμοπόλεις, κέντρα της Μ. Ασίας τουφεκίσθηκαν, απηγχονίσθησαν, δημεύθηκαν περιουσίες και άλλα τραγικά συνέβησαν, αντίποινα στο ξεσηκωμό της Μητέρας Ελλάδας.
Η πατρίδα του αείμνηστου πατέρα μου Αναστασίου, επώνυμο Ελευθερίου το γένος Χατζηεφραιμίδη, το αρχαίο Κοτύαιον, βυζαντινό Κοτυάειον, σημερινή Κιουτάχεια, πόλη της κεντρικής δυτικής Μ. Ασίας και η ελληνορθόδοξη κοινότητά της, ευτυχώς τούτη τη φορά δεν έτυχε μεγάλου μένους από τις Οθωμανικές αρχές. Έτσι μπόρεσε να δεχθεί στην αγκαλιά της οικογένειες κατατρεγμένων, ορφανά, πρόσφυγες από τα νησιά και από διάφορες περιοχές που δοκιμάσθηκαν.
Από το βιβλίο του Σάββα Εφραιμίδη «Ιστορία – Λαογραφία του Κοτυαίου(Κιουτάχειας), πόλεως της Κεντρικής Μ. Ασίας», Θεσσσαλονίκη 1960
Πάσχα 1822· καταστροφή και σφαγή στη Χίο. Εξανδραποδισμός, ξεριζωμός. Καταφυγή οι απέναντι κοντινές Μικρασιατικές ακτές. Κάποιες οικογένειες προχωρούν ανατολικά. Μαζί τους και δύο ορφανά αγόρια 6 και 4 χρονών, αδέλφια. Φθάνουν στο Ουσάκ(Τημένου θύραι). Εκεί το εξάχρονο χάνεται. Το αναζητούν, μα δεν καταφέρνουν να το βρουν. Συνεχίζουν την άμοιρη πορεία. Μετά από περιπέτειες φθάνουν στην Κιουτάχεια. Μαζί τους και ο τετράχρονος και μια νέα ζωή αρχίζει.
Κριμαϊκός Πόλεμος 1854 – 1856· ένας νέος αξιωματικός μουσουλμάνος έρχεται στην Κιουτάχεια προς αναζήτηση του αδελφού του. Πρόκειται για το Ελληνόπουλο που χάθηκε. Τι είχε συμβεί; Μέσα στο πλήθος της αγοράς περιπλανώμενο, εντοπίστηκε από ένα μουσουλμάνο άκληρο που τον μάζεψε από το δρόμο και μαζί με τη γυναίκα τους τον μεγάλωσαν και τον αποκατέστησαν. Εν τω μεταξύ έμαθε για την τύχη του αδελφού του. Η συνάντηση των δύο έγινε στο σπίτι του μικρότερου. Τραγική η σκηνή για όσους ήταν παρόντες. Έπεσαν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου κλαίγοντας. Ο μεν σαρικοφόρος μουσουλμάνος, ο δε χριστιανός.
Την ιστορία διηγήθηκε ο Αλέξανδρος Παντελίδης, γιος του μικρότερου αδελφού, παρόντος του γεγονότος. Ο εγγονός του Αλέξανδρου, Κυριάκος Παντελίδης, μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922 εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στη Δράμα.
Από το βιβλίο του G. Deschamps «στους δρόμους της Μικρασίας, Οδοιπορικό 1890: Χίος – Σμύρνη – Αϊδίνη – Έφεσος – Καρία – Πισιδία», εκδόσεις Τροχαλία, Μετάφραση Σ. Κασεσιάν
«Συνάντησα δυο-τρεις φορές από αυτούς τους δύστυχους ανθρώπους. Είδα στα μάτια τους την απορία σαν τους μιλούσα για την φρικτή χρονιά και παρά τους δισταγμούς τους μπόρεσα να συγκεντρώσω τη μαρτυρία τους».
Πολύ καιρό μετά τη σφαγή στη Χίο, αφηγείται ο G. Deschamps, νέοι που πουλήθηκαν από τους Αγαρηνούς στα σκλαβοπάζαρα στης Ανατολής, μετά από γεγονότα που σφράγισαν την ύπαρξή τους, γύρισαν στο νησί. Γονείς που σώθηκαν αναζήτησαν τα παιδιά τους, αφού πια το κακό είχε σωπάσει. Η επιθυμία τους ήταν η επιστροφή στον τόπο τους, έστω και ρημαγμένο και κάτω από την σκιά φρικτών αναμνήσεων.
Ένας από αυτούς τους νέους, δωδεκάχρονος τότε, έπεσε στα χέρια ενός μπέη. Τον πήρε λοιπόν και με βάρκα του τον οδήγησε στο Κάρα – Μπουρνού στο σπίτι του. Τον παρέδωσε στη γυναίκα του σαν δούλο. Δεν έμεινε όμως για πολύ γιατί συνέχεια έκλεγε στη θέα ενός θεόρατου νέγρου σκλάβου. Τον έσυραν λοιπόν σε παζάρι της Σμύρνης. Θυμόταν ο νεαρός πως οι αγοραστές κοιτούσαν τα δόντια, τα χέρια και τα μπράτσα του. Τον αγόρασε κάποιος και τον έφερε στην Κιουτάχεια όπου έμεινε δούλος για κάμποσο καιρό. Αιτία πάλι τα κλάματά του, πουλήθηκε και βρέθηκε στο Χαλέπι της Συρίας, όπου αγοράστηκε από τη σύζυγο του Άγγλου Πρεσβευτή. Σκοπός της να αναζητήσει τους γονείς του, αν βρίσκονταν στη ζωή. Η ιστορία είχε αίσιο τέλος. Ο νέος ελευθερώθηκε, έσμιξε με την οικογένειά του και γύρισε στη Χίο.
Ευλαβικά γραμμένο από
Σοφία Ελευθερίου – Γκαρή